De breedste gletsjer ter wereld is de Thwaites gletsjer, gelegen in West-Antarctica. Deze gletsjer voert in rap tempo ijs af naar zee, als een bevroren rivier met een doorsnede van 120 kilometer. Doordat deze afvoer sneller is dan de gletsjer kan aangroeien, draagt de gletsjer bij aan de zeespiegelstijging aan de Nederlandse kust. Of en wanneer we te maken krijgen met een zeespiegelstijging van 2 meter hangt sterk af van hoe deze gletsjer de komende decennia gaat veranderen.
De Thwaites gletsjer in het zuidpoolgebied is zeer moeilijk te bereiken. Drijvende ijsbergen en een dik pak zee-ijs belemmerden nog dit jaar de toegang van een onderzoeksschip naar de gletsjer. Ook is het onverantwoord om met een helikopter in de buurt van de gletsjer te landen door de snelle ijsstroom, het voortdurend ontstaan van scheuren (figuur 1) en het afbrokkelen van ijsbergen. Al met al zijn er maar een handvol directe metingen van dit gebied. Gelukkig zijn er ook satellietbeelden en deze geven de laatste jaren een zorgwekkend signaal. De ijsplaat – het drijvende uitsteeksel van de gletsjer – vertoont sinds 2014 steeds meer en steeds groter wordende barsten (figuur 2).
Gletsjers zijn de afvoerputjes van de ijskappen. Sneeuw valt in het binnenland, wat laagje na laagje wordt samengeperst tot ijs. Dit ijs wordt door gletsjers afgevoerd naar zee. Zolang er evenveel sneeuw valt als er ijs wordt afgevoerd, is de ijskap in balans en zorgt deze niet voor zeespiegelstijging. Of de ijskap in balans blijft wordt sterk bepaald door de drijvende ijsplaten, die als een verstopping in het afvoerputje de gletsjers afremmen en de afvoer van ijs beperken. Zolang die ijsplaten intact blijven is er dus weinig reden tot zorg.
De ijsplaat van Thwaites is in hoog tempo aan het verzwakken. Warm oceaanwater smelt de ijsplaat aan de onderkant af, waardoor die in de afgelopen decennia dun en zwak is geworden. Warme oceaanstromen zorgen op sommige plekken zelfs voor een wel tien keer sterkere smelt van de ijsplaat dan op andere plaatsen, waardoor van onderaf kloven in het ijs kunnen ontstaan. De westelijke helft van de ijsplaat is al volledig versplinterd en is inmiddels veranderd in een losse verzameling ijsbergen (te zien in deze video). Hierdoor is de afremmende werking op de gletsjer grotendeels verdwenen, wat heeft geleid tot een versnelling van de ijsstroom en een versnelling van de wereldgemiddelde zeespiegelstijging.
Recente satellietbeelden (figuur 2) laten zien dat nu ook de oostelijke helft van de ijsplaat begint te barsten. In deze NOS-video is te zien hoe de Thwaites-gletsjer sinds oktober 2014 veranderde. Deze barsten kun je vergelijken met een sterretje in de voorruit van een auto, wat een voorteken kan zijn van verdere versplintering. Als deze verzwakking van de oostelijke ijsplaat verder doorzet, zal de ijsstroom van Thwaites gletsjer nog verder versnellen.
Een versnelling van deze gletsjer kan grote gevolgen hebben. Dit kan namelijk een reeks van zelfversterkende processen in gang zetten. De Thwaites gletsjer ligt in een diepe put onder zeeniveau, wat hem extra kwetsbaar maakt (figuur 3). Als de ijsstroom versnelt zal de gletsjer, als een uitgerekt elastiek, dunner worden. Hierdoor kan oceaanwater onder de gletsjer sijpelen en deze een beetje optillen. Omdat het ijs losraakt van de bodem verkleint dit de wrijving die de ijsstroom afremt. Dit uitrekken, dunner worden, en optillen van de gletsjer leidt dus tot een nog snellere ijsstroom, een nog dunnere gletsjer, meer sijpelend oceaanwater, enzovoorts.
Deze gevolgen blijven niet beperkt tot Thwaites alleen, aangezien al het ijs in West-Antarctica met elkaar verbonden is en grotendeels in een diepe put onder zeeniveau ligt. Een versnelling van de Thwaites gletsjer zal dus ook leiden tot een versnelling van omliggende gletsjers en zal daarmee heel West-Antarctica minder stabiel maken.
De veranderingen van de Thwaites gletsjer gaan ongekend snel vergeleken met veranderingen in het verleden of actuele veranderingen op andere plaatsen op Antarctica. Tegelijkertijd zijn die veranderingen langzaam vergeleken met andere effecten van klimaatverandering. Het versnellen van een ijsstroom als Thwaites is een proces van vele tientallen tot honderden jaren. Samen met de omliggende gletsjers is Thwaites op dit moment al goed voor 10 procent van de totale zeespiegelstijging. Deze bijdrage neemt nog altijd toe en is de belangrijkste oorzaak van de gemeten versnelling van de wereldwijde zeespiegelstijging. Een versnelling die inmiddels ook aan de Nederlandse kust zichtbaar is geworden.
Of en wanneer we de komende eeuwen met een zeespiegelstijging van 2 meter te maken krijgen hangt sterk af van de Thwaites gletsjer. Zolang de opwarming binnen 1,5 graden blijft en de huidige versnelling van Thwaites niet doorzet, blijft de 2 meter de komende eeuwen uit zicht. Als echter de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen blijft groeien en Thwaites blijft versnellen, is een zeespiegelstijging van 2 meter nog deze eeuw mogelijk. Daarom kijken de zeespiegel-wetenschappers van het KNMI continu met een schuin oog naar deze ene gletsjer aan de andere kant van de aardbol.
In het Limburgse Horst is een nieuw automatisch weerstation geïnstalleerd door het KNMI. De verwa...
20 november 2024 - Nieuwsbericht2024 wordt vrijwel zeker het warmste jaar ooit gemeten. Waar we vorig jaar nog net onder de 1,5 g...
19 november 2024 - KlimaatberichtIn slechts tien dagen tijd hebben vier tyfoons de Filipijnen getroffen. Dit is een unieke gebeurt...
19 november 2024 - NieuwsberichtDe herfst is in volle gang: de dagen worden snel korter en de bladeren vallen van de bomen. De te...
13 november 2024 - Klimaatbericht